Akciğer Pıhtısı (Embolisi)

Akciğer pıhtısı (embolisi) nedir?

Akciğer embolisi, bir kan pıhtısının bir veya daha fazla akciğer damarını tıkanmasıdır. Akciğer embolisi hayati tehlikesi oldukça yüksek olan hastalıklar arasındadır.

Akciğer pıhtısı neden olur?

Akciğer embolisinin oluşmasında 3 ana sebep vardır. Bunlardan; Birincisi; damarların iç yüzünü saran endotel denilen bölümünde bir hasar meydana gelmesidir. İkincisi; damarlarda staz denilen kan akışında bir durgunluk olmasıdır. Üçüncüsü ise pıhtılaşma eğiliminin artmasıdır.

Vücudun alt ekstremite denilen bacak ve ayak bölümlerinde ve daha az sıklıkla da karın bölgesinde bulunan toplardamarlarda bu 3 sebepten dolayı oluşan pıhtı kalbin sağ ventrikül denilen karıncık bölümüne gelir. Buradan da pulmoner arterlerle akciğere ulaşarak emboliye neden olur.

Akciğerlere ulaşan pıhtı, boyutuna bağlı olarak sağda ya da solda birden fazla büyük ya da küçük damarları tıkayarak akciğerin o bölümündeki dolaşımı bozmaktadır. Akciğerde tıkanan damarlar ne kadar büyük olursa sonuçları o kadar şiddetli olmaktadır.

Akciğer pıhtısının oluşmasındaki risk faktörleri nelerdir?

Sağlıklı kişilerde, kan pıhtılaşmasında görev alan hücre elemanları ile pıhtılaşmayı engelleyen faktörler denge halindedir. Belirli durumlar ve rahatsızlıkların etkisiyle pıhtılaşma faktörlerindeki denge bozulur ve damar içinde yaralanma olmaksızın pıhtılaşma gerçekleşebilir. Bu duruma sebep olabilen faktörler:

Travma: Özellikle uzun kemik kırıklarında emboli gelişme riski mevcuttur.

Cerrahi girişimler: Cerrahi girişimler sırasında herhangi bir damarın hasar alması sonucunda emboli oluşabilir. Karın bölgesi ameliyatları, bacakları ilgilendiren ameliyatlar ya da genel anestezi uygulanan ve uzun süre devam ameliyatlar sonucunda ameliyat sonrası günlerde de emboli oluşabilmektedir.

Uzun süreli hareketsizlik: Ameliyat sonrası, kalp krizi, bacak kırığı, travma veya herhangi bir ciddi hastalık gibi nedenlerle uzun süreli yatak istirahati kişide kan pıhtı oluşumunu kolaylaştırır.

Uzun yolculuklar: Uzun süreli uçak veya araba yolculukları sırasında uzun süre hareketsizlik durumu bacaklardaki kan akışını yavaşlatır ve pıhtı oluşumuna yol açar.

İlaçlar: Oral kontraseptifler (doğum kontrol hapları) pıhtılaşmaya yatkınlığa sebep olduğundan emboliye yol açabilir.

Genetik yatkınlık: Bazı kişilerde damar içi pıhtılaşmaya yatkınlığa bağlı emboli gelişme riski toplumun geri kalanına göre daha yüksektir. (Protein C ve S eksikliği, Faktör V Leiden hastalığı, Homozigot protombin gen mutasyonu, antitrombin III eksikliği).

Kanser: Pankreas, yumurtalık ve akciğer kanserleri ve vücudun uzak bölgelerine yayılmış birçok kanser türü kan pıhtılaşmasında görevli bazı maddelerin vücutta artmasına sebep olarak akciğer embolisi riskini yükseltir. Ayrıca kemoterapi tedavisi pıhtı oluşum riskini artıran diğer bir risk faktörüdür.

Sigara: Sigara kullanımı özellikle diğer risk faktörleriyle birleştirildiğinde, bazı insanları kan pıhtı oluşumuna yatkın hale getirir.

Aşırı kilolu olmak: Obezite, özellikle sigara içen veya tansiyonu yüksek olan kadınlarda kan pıhtılaşması riskini artırır.

Resim: Sağ ve sol ana pulmoner arterde görülen, dolum defektleri akciğer pıhtısını işaret ediyor.

Akciğer pıhtısı (embolisi) belirtileri nelerdir?

Akciğer embolisi belirtileri ani başlayan nefes darlığı, batıcı tarzda nefes alıp vermekle olan göğüs ağrısı, çarpıntı ve kanlı balgamdır. Bunların biri veya birkaçı beraber görülebilir. Ana damarın büyük bir pıhtıyla tıkanması sonucu ani bayılma veya her iki damarın tıkanması sonucu ani ölümler de görülmektedir.

Akciğer embolisi belirtileri; akciğerlerin ne kadarlık kısmının pıhtıdan etkilendiğine, pıhtıların boyutuna ve altta yatan akciğer veya kalp hastalığı olup olmamasına bağlı olarak büyük ölçüde değişiklik gösterir.

Akciğere pıhtı atması nasıl anlaşılır? Tanısı

Akciğer embolisinin kesin tanısı emboli protokolünde çekilen ilaçlı akciğer tomografisi ile konulur.

Tanı koyarken en önemli noktalardan biri hasta hikayesini iyi almak ve emboli ihtimalini düşünmektir. Emboli bulgularından olan nefes darlığı, kanlı balgam ve yan ağrısı diğer birçok göğüs hastalığında da ortaya çıkabilmektedir. Hastalığın hikayesi, ani ortaya çıkışı ve bulunan risk faktörleri pulmoner emboliyi işaret ediyorsa; yapılması gereken ilk şey basit bir kan testidir.

Akciğer embolisinde D-dimer adlı bir test değeri artar ancak kesin tanı için yeterli değildir. Bu değerin yüksek geldiği emboliden şüphe edilen hastalarda kesin tanı kontrast madde yani ilaç verilerek emboli protokolünde çekilen akciğer tomografisi ile konmaktadır. Bu filmin sonucunda akciğerde hangi damarda bir pıhtı var belirlenmektedir. Pıhtının hangi damarlardan geldiğini bulmak için de bacaklar toplar damarlarına doppler ultrason yapılmalıdır. 

Akciğere pıhtı atması öldürür mü?

Akciğer embolisi ölüm sıklığı yüksek olan bir hastalıktır. Her iki akciğer damarını tama yakın tıkayan kan pıhtısı hastanın ölümü ile sonuçlanabilir.

Akciğerde pıhtı nasıl tedavi edilir?

Akciğer embolisinin hafif, orta ve ağır olmasına göre tedavi değişmektedir.

Hafif ve orta ağırlıklı akciğer embolisi durumunda, tedavi olarak antikoagülanlar adı verilen kan sulandırıcı ilaçlar genellikle yeterlidir. Heparin de bir antikoagülandır ve ilk olarak tedaviye heparin ile başlanır. Damardan verilen veya deri altına uygulanan formları vardır.

Hastanın böbrek fonksiyonları yeterli ise deri altına yapılan formunun kullanımı daha kolaydır. Diğer damardan verilen heparinin kan etkinliğinin sağlanması için belirli aralıklarla hastanın kan değerlerinin incelenmesi gereklidir. 5 gün süren heparin tedavisinin ardından takip eden 3-6 ay boyunca ağızdan antikoagülan tablet tedavisi başlanır.

Ağır formdaki pulmoner embolide akciğerin her iki ana arteri tıkanmıştır. Hastada ani bir şok tablosu gelişir ve hasta yoğun bakım şartlarında tedavi edilmelidir. Bu hastalarda damardan fibrinolitik denilen damarları tıkayan pıhtıların eritilmesi sağlayan ilaç tedavileri uygulanmaktadır.

Akciğer embolisinde hangi tedavinin uygulanacağına hastanın risk faktörleri değerlendirilerek hekimler karar vermektedir.

Antikoagülan ilaçlar kandaki pıhtılaşmayı ve yeni pıhtıların oluşması engellemektedir fakat damarı tıkayan pıhtıyı eritmez. Damardaki pıhtı vücudun kendi pıhtı eritme mekanizması ile erimektedir ve bu bir süreç içinde meydana gelir. Vücut ilk 24 saat içinde faaliyete geçerek var olan pıhtıyı eritme sürecini başlatmaktadır.

Pulmoner emboli (akciğer embolisi) iyileşir mi?

Akciğer embolisi büyük bir tıkanıklıkla ağır formda meydana gelmemişse iyileşme oranı çok yüksektir. Akciğer embolisi sonrasında tedavi düzgün bir şekilde uygulanmalı ve düzenli kontroller mutlaka yaptırılmalıdır.

Akciğere pıhtı atması tedavisi ne kadar sürer?

Akciğer embolisinin tedavisi en az 3 aydır. Ancak bu süre hastalığın ağırlığına ve hastanın sahip olduğu risk faktörlerine göre uzayabilir. Kişinin genetik olarak yatkınlığının olduğu durumlar da ise (Protein C ve S eksikliği, Faktör V Leiden hastalığı, Homozigot protombin gen mutasyonu, antitrombin III eksikliği) hasta hayatı boyunca kan sulandırıcı ilaçlar kullanmak durumda kalabilir.

Akciğer embolisi geçirenler nelere dikkat etmeli?

Akciğer embolisi hayati tehlikesi yüksek olan ve tekrarlama olasılığı olan bir hastalıktır. Akciğer embolisi geçirenlerin dikkat etmesi gerekenler:

• Tedavi için verilen kan sulandırıcı ilaçlar düzenli olarak kullanılmalıdır.
• Düzenli doktor kontrolü şarttır.
• Fazla kilolar pıhtı riskini artırdığı için kilo verilmelidir.
• Sigara bırakılmalıdır.
• Doğum kontrol ilaçlarından kaçınılmalıdır, kullanılıyor ise de dikkatli olunmalıdır.
• Düzenli egzersiz yapmak ve sağlıklı beslenmek damar sağlığını korumaktadır.
• Uzun süre hareketsiz kalarak çalışan ya da seyahat eden kişiler mutlaka yeterince su içmeli, her saat başı oturduğu yerden ayağa kalkıp yürümeli ve bacaklarını hareket ettirmelidir.  
• Bacaklarda pıhtı oluşumunu önlemek için kompresyon çorapları olarak bilinen özel çoraplar kullanmak yararlı olur. Bu çoraplar ayak bileğine doğru indikçe daha da daralır ve bu da bacak kaslarından kanın yukarı hareket ettirmesine yardımcı olur.
• Kanın pıhtılaşmasına yardım eden K vitamininden zengin besinlerden uzak durmakta fayda vardır. Bu amaçla doktorun da görüşünü aldıktan sonra K vitamininden zengin yeşil yapraklı sebzeler, balık, karaciğer ve bazı bitkisel yağ türlerinin tüketimini kısıtlamak gerekebilir.

Pulmoner (akciğer) emboli nasıl önlenir?

Damar içi pıhtılaşmayı önlemeye yönelik alınacak tedbirler sayesinde pulmoner emboli gelişme riski azaltılabilir.

İdeal vücut ağırlığına gelinmesi pıhtılaşmaya yatkınlığın önlenmesinde ve bacaklara binen yükün azaltılmasında oldukça yararlıdır. Bu bakımdan yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığı kazanılmalı, gerektiğinde bir diyetisyen gözetiminde uygun diyet programları uygulanmalıdır.

Vücut özelliklerine ve yaşa uygun düzenli egzersiz yapılmalıdır. Hareketsiz yaşam tarzından kaçınılmalıdır. Uzun süreli seyahat edecek kişilerin aralıklı mola vermesi ve bacaklarını hareket ettirmesi gereklidir.

Bol sıvı alınması, kanın pıhtılaşmaya yatkınlığını azaltacaktır. Tütün ürünlerinin tüketimi damar içi pıhtılaşma riskini büyük ölçüde arttırdığından, sigara kullanımına son verilmelidir.

Östrojen ve testosteron içerikli ilaçların kullanımından önce hekime danışılmalıdır. Risk altındaki hastalar bacaklarına koruyucu varis çorapları giymelidir.